انواع استخاره و روش استخاره با قرآن کریم
استخاره با قرآن و تسبیح و سایر روش‌های توصیه شده
در این مقاله انواع استخاره و روش استخاره با قرآن کریم را براساس احادیث معصومین (ع) بیان می نماییم. یکی از نعمت های بزرگی که خداوند متعال به بشر ارزانی داشته عقل اوست؛ که با تعقل و تفکر می تواند راه های تاریک زندگی را به سهولت طی کند. چنانچه به هر دلیلی عقل را یارای کمک انسان در تصمیم درست نبود مشورت مورد تاکید قرآن و عترت قرار گرفته است، حال اگر کسی از راه مشورت نیز نتوانست پاسخ مناسب را بگیرد، معارف زلال و نورانی اسلام راه را باز گذاشته و در چنین مواقعی مومنین را به استخاره یعنی طلب خیر کردن از خداوند توصیه نموده‌اند.
انواع استخاره در ادامه انواع استخاره و روش انجام آن بیان می شود.
استخاره مطلق
استخاره مطلق، استخاره‌ای است که در آن هیچ شک و شبهه‌ای نیست و در روایات ما از آن بیشتر نام برده شده و اهل دل و عرفان، دائما با چنین استخاره‌ای در تمامی مراحل کارها – حتی جزئی‌ترین آن ها – سر و کار دارند.
این استخاره، در واقع نوعی دعا و طلب خیرکردن است و فقط مربوط به مواقع شک و دو دلی و تردید نیست. از همین روست که امام صادق(علیه‌السّلام) فرمود که خدا می‌فرماید: « من شقاء عبدی ان یعمل‌الاعمال ولایستخیربی»؛ از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.
پیشوایان معصوم ما « علیهم‌السّلام » کیفیت این استخاره را چنین تعلیم داده‌اند: امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: « پدرم امام سجاد (علیه‌السّلام) هرگاه می‌خواست کاری انجام دهد، وضو می‌گرفت و دو رکعت نماز می‌خواند و بعد از نماز، دویست بار از درگاه خدا طلب خیر می‌نمود، سپس دعا می‌کرد و بعد آن کار را انجام می‌داد.
و نیز روایت شده است که امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) در کیفیت این استخاره فرمود: « ابتدا دو رکعت نماز بخوان، بعد صد بار بگو استخیرالله؛ یعنی از خدا طلب خیر می‌کنم. آنگاه دعا کن و سپس کار خود را انجام بده. پس مطابق اکثر روایات، این نوع استخاره فقط برای رفع حیرت و سرگردانی نیست، بلکه در همه مراحل یک کار، خوب و پسندیده و راه‌گشاست و اگر این کار بعد از نماز و دعا و با طهارت و حضور قلب باشد، قطعا بهتر است.
استخاره مشورتی
یکی دیگر از انواع استخاره ، استخاره مشورتی است؛ آن هم مشورت با مومنان. روش این نوع استخاره را عالمان دینی اینگونه گفته‌اند: در کتابهای محاسن، معانی‌الاخبار و فتح‌الابواب به سندهای معتبر از حضرت صادق(علیه‌السّلام) آمده است که هرگاه یکی از شما کاری را اراده کند، با کسی مشورت نکند تا آنکه پیش از آن با خدا مشورت کند.
راوی پرسید: چگونه با خداوند خود مشورت کند؟ فرمود: اول از حق تعالی خیر خود را طلب کند، بعد از آن با مومنان مشورت کند تا خدا آنچه خیر او در آن است به زبان ایشان جاری گرداند. و در کتاب مکارم‌الاخلاق از حضرت صادق (علیه‌السّلام) روایت شده است که هرگاه امری را اراده کردی با کسی مشورت مکن تا با خدا مشورت کنی. پرسیدند: چگونه با پروردگار خود مشورت کنیم؟ فرمود: صدمرتبه بگویید «أستخیرالله»، پس با مردم مشورت کنید تا خدا خیر شما را بر زبان هر که خواهد جاری کند. البته باید توجه داشت کسانی را که با آنها مشورت می‌کنیم، صلاحیت مشورت را داشته باشند؛ یعنی به موضوع مشورت آگاهی داشته باشند و همچنین نسبت به انسان، خیرخواه باشند. انسان های حسود، حریص به دنیا، ترسو، سست ایمان، عجول و بخیل، صلاحیت مشورت را ندارند.
استخاره قلبی
کلینی و شیخ طوسی و سیدبن طاووس و طبرسی – رحمهالله علیهم – به سند صحیح، روایت کرده‌اند که: « ابن‌اسباط، تصمیم داشت به مصر سفر کند، اما مردد بود که از راه دریا سفر کند یا صحرا. حضرت امام رضا (علیه‌السّلام) به او فرمود: دو رکعت نماز بگزار و بعد از آن به سجده برو و صد مرتبه خیر خود را از خدا بطلب و آنچه به دلت می‌افتد به آن عمل کن. سیدبن طاووس [ رحمهالله علیه ] به سند صحیح از امام محمدباقر (علیه‌السّلام) روایت کرده است که هر بنده‌ای که صد مرتبه طلب خیر از حق تعالی بکند، البته آنچه خیر اوست در دلش می‌افتد. دیلمی نیز در کتاب فردوس‌الاخبار روایت کرده است که حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به انس گفت: هرگاه امری را اراده کنی، هفت مرتبه از خداوند متعال طلب خیر بکن. پس آنچه به دلت افتاد عمل نما که خیر تو در آن است.
استخاره با قرآن کریم
شیخ کلینی – رحمهالله علیه – از حضرت امام صادق(علیه‌السّلام) روایت کرده است که: « به قرآن، تفأل مکن».
علامۀ مجلسی – رحمهالله علیه – می‌فرماید: « مشایخ ما – رحمهالله علیهم – این حدیث را تأویل می‌کردند که مراد، نهی از فال گشودن از قرآن است که احوال آینده را از آیات استنباط کنند. چنانچه بعضی از جاهلان، این را وسیله ی روزی خود کرده و به این نحو مردم را فریب می‌دهند و به خاطر قاصر فقیر می‌رسد که ممکن است مراد، نهی از تفأل و تطیری باشد که اکثر خلق از دیدن و شنیدن بعضی امور می‌کنند و بعضی را بر خود مبارک و بعضی را شوم می‌گیرند؛ مانند صدای کلاغ و جغد و دیدن بعضی از حیوانات و غیر آن در آغاز سفر و احوال دیگر؛ یعنی از شنیدن بعضی از آیات کریمه، فال نیک و فال بد می‌گیرند و شاید یک حکمتش این باشد که باعث کم اعتقادی مردم به قرآن کریم نگردد اگر موافق نیفتاد.»
روش استخاره با قرآن کریم
اما روش استخاره به قرآن اینگونه است که:
بعد از طلب خیر از خداوند متعال، قرآن را بگشا و آیه ی اول صفحه ی دست راست را ملاحظه نما. اگر آیه ی رحمتی یا امر به خیری باشد خوب است و اگر آیه ی غضب یا نهی از شرّی و یا امر به شرّی یا عقوبتی باشد، بد است و اگر دو پهلو باشد میانه است. روایت شده است که یسع بن عبدالله قمی به امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کرد: گاهی می‌خواهم کاری انجام دهم ولی متحیر هستم که آیا انجام دهم یا نه؟ امام صادق (علیه‌السّلام) به او فرمود: هنگام نماز – که شیطان از هر وقت دیگر از انسان دورتر است – قرآن را بگشا، اولین آیه‌ای که در آغاز صفحه ی دست راست می‌بینی، عمل کن. از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده است که فرمود: هنگام استخاره با قرآن، ابتدا سه بار سوره ی توحید را بخوان، سپس سه بار صلوات بر محمد و آلش بفرست و آنگاه بگو: « اللّهم تفألت بکتابک و توکلت علیک فأرنی من کتابک ما هو مکتوم من سرّک المکنون فی غیبک؛ یعنی خدایا به کتاب تو تفأل می‌زنم، و بر تو توکل می‌کنم. پس از کتابت آنچه را در نهان غیب تو، پوشیده شده به من بنمایان. پس از این دعا قرآن را بگشا و از سطر اول صفحه ی سمت راست، مقصود خود را به دست آور. البته سفارش شده است: قرآنی که با آن استخاره می‌کنید، قرآن کامل باشد، نه قرآنی که یک جزء یا چند جزء دارد و امروزه معمولا در مجالس فاتحه می‌آورند. تعبیری که در همین روایت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این باره آمده، این است: « ثمّ افتح الجامع »؛ یعنی سپس قرآن جامع را [ که همه ی قرآن در آن است ] بگشا.
استخاره با تسبیح
از دیگر انواع استخاره ، استخاره با استفاده از تسبیح است. علامۀ مجلسی – رحمهالله علیه – می‌فرماید: پدرم از شیخ بهایی – رحمهالله علیه – نقل می‌فرمود که ما از مشایخ خود شنیده‌ایم که حضرت صاحب‌الامر (علیه‌السّلام) در مورد استخاره با تسبیح روایت می‌کردند که: سه مرتبه بر محمد و آل محمد صلوات بفرست، سپس میانۀ تسبیح را بگیر و دوتا دو تا رد کن. اگر آخری جفت آمد، بد است و اگر فرد آمد، خوب است. هم او چنین بیان می‌دارد: پدرم ملا محمدتقی مجلسی، اکثر اوقات در اموری که عجله داشتند، اینگونه استخاره می‌کردند.
استخاره با کاغذ (ذات‌الرقاع: رقاع، جمع رقعه به معنی کاغذ است)
هارون‌بن خارجه می‌گوید: امام صادق(علیه‌السّلام) فرمود: هرگاه ارادۀ کاری نمودی، شش عدد کاغذ بردار، در سه تا از آن کاغذها بنویس: « بسم الله الرّحمن الرّحیم، خیره من الله العزیز الحکیم لفلان‌بن فلانه(مثلاً لاحمدبن خدیجه) افعله.» و در سه تای دیگر بنویس: « بسم الله الرّحمن الرّحیم، خیره من الله العزیز الحکیم لفلان‌بن فلانه(مثلاً لاحمدبن خدیجه) لاتفعل.»
آنگاه این شش کاغذ را زیر سجادۀ خود بگذار. سپس برخیز و دو رکعت نماز بخوان، پس از نماز به سجده برو و در سجده، صد بار بگو: «استخیرالله برحمته فی عافیه». سپس سر از سجده بردار و راست بنشین و بگو: « اللّهم خِر لی و اختَر لی فی جَمیعِ اُموری فی یُسرٍ مِنکَ و عافیهٍ ». یعنی: «خدایا برای من خیر گردان و انتخاب کن در همۀ امورم در مورد آسایش و عافیت از جانبت».
فقیه بزرگوار سیدبن طاووس – رحمهالله علیه – به استخاره با کاغذ، اهمیت می‌داد. علامۀ مجلسی – رحمهالله علیه – هم می‌فرماید: « سیدبن طاووس در مورد استخاره به روایت استخاره با رُقاع (کاغذها) اعتماد داشت و برای چنین استخاره‌ای آثار عجیب و غریبی ذکر نموده که خداوند به بنده‌اش عطا می‌کند.انجام بده »، پس تو انجام بده و اگر مخلوط بود، یعنی به این صورت که در اولی نوشته بود افعل (انجام بده) و در دومی نوشته بود لاتفعلْ (انجام نده)، در این صورت تا پنج عدد کاغذ را بیرون بیاور و در میان آن پنج عدد هرگاه در اکثر آنها (یعنی سه عدد از آنها یا بیشتر) هرچه نوشته بود، همان را انجام بده و ششمین کاغذ را ترک کن که نیازی به آن نداری. اگر در هر سه، پشت سر هم نوشته بود: « لاتفعل: انجام مده »، پس تو انجام نده و اگر در هر سه نوشته بود: « افعل: سپس با دست خود، آن شش کاغذ را از زیر سجاده بیرون بیاور و مخلوط کن. آنگاه یکی از آنها را بردار، و سپس یکی دیگر را بردار و سپس سومی را بردار. او می‌فرماید: هرگاه در استخاره با کاغذ، چند بار (سه بار) پشت سر هم، افعل (انجام بده) آمد، خیر محض است و اگر پشت سرهم، لاتفعل (انجام مده) آمد، شرّ محض است.
ضمائم: